Τι συμβαίνει όταν το σύμφωνο συμβίωσης λύεται με το θάνατο ενός από τα δύο μέρη;
Έχει κληρονομικά δικαιώματα ο επιζών συμβίος και, αν ναι, ποια είναι αυτά;

Την απάντηση στα ερωτήματα αυτά μας δίνει το άρθρο 8 του ν. 4356/2015, βάσει του οποίου οι συμβίοι^[1] εξομοιώνονται απόλυτα µε τους συζύγους ως προς το μεταξύ τους κληρονομικό δικαίωµα, µε τη µόνη εξαίρεση να αφορά τη νόµιµη µοίρα, για την οποία ορίζεται ότι το κάθε µέρος µπορεί, κατά τη σύναψη του συµφώνου, να παραιτηθεί από το δικαίωµά του στη νόµιµη µοίρα.

Ι. Γενικά

Το ρυθμιστικό πλαίσιο του συμφώνου συμβίωσης προβλέπεται πλέον στο ν. 4356/2015, ο οποίος αντικατέστησε τον προηγούμενο ν. 3719/2008. Με το νέο νόμο επιδιώκεται ο εκσυγχρονισµός της νοµοθεσίας για το σύμφωνο συμβίωσης, ο οποίος συμπυκνώνεται σε τρία βασικά σημεία[2]:

α) Τα µέρη του συµφώνου εµπίπτουν στον όρο «οικογένεια» µε την έννοια του νόµου, και ασφαλώς έχουν ο ένας έναντι του άλλου την ιδιότητα του «οικείου».

β) Οι διατάξεις του ισχύοντος νόμου προωθούν κατά κανόνα την αρχή της ιδιωτικής αυτονοµίας, δηλαδή σέβονται την ιδιωτική βούληση, ιδίως στον τοµέα των περιουσιακών σχέσεων, όπου τα µέρη αφήνονται ελεύθερα να τις ρυθµίσουν όπως επιθυµούν. Έτσι, σε αντίθεση µε το γάµο, τα µέρη µπορούν να ρυθµίσουν τα ίδια τις περιουσιακές τους σχέσεις, σύµφωνα όµως µε τις αρχές της ισότητας και της αλληλεγγύης, διατηρώντας σε µεγαλύτερο βαθµό την περιουσιακή τους αυτοτέλεια, εφόσον το επιθυµούν, ακόµη και σε κληρονοµικά θέµατα. Εάν ωστόσο δεν το επιλέξουν, έχουν πλήρη δικαιώµατα, περιουσιακά και κληρονοµικά. Αυτό αντανακλά µια σύγχρονη θεώρηση του οικογενειακού δικαίου, το οποίο αντιλαµβάνεται τα άτοµα ως αυτεξούσιες, ανεξάρτητες και ισότιµες προσωπικότητες, ικανές να ρυθµίσουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις, χωρίς περιττές παρεµβάσεις του νοµοθέτη, πλην αυτών που θεωρούνται απολύτως αναγκαίες για την προστασία των µερών και, κυρίως, των τέκνων.

 γ) Δεν λείπουν και αναγκαστικού δικαίου διατάξεις εκεί όπου αυτό επιβάλλεται (όπως στο τεκµήριο πατρότητας των τέκνων, το επώνυµο των µερών και των τέκνων τους ή στα ζητήµατα της γονικής µέριµνας).

ΙΙ. Κληρονομικό δικαίωμα επιζώντος συμβίου

✔ Εξ αδιαθέτου κληρονομικό δικαίωμα: Όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, με το άρθρο 8 του ν. 4356/2015 γίνεται παραπομπή στις διατάξεις του Αστικού Κώδικα που αφορούν τις κληρονομικές σχέσεις των συζύγων. Πιο συγκεκριμένα, σε περίπτωση που ο θανών δεν άφησε διαθήκη, ο συμβίος που επιζεί συντρέχει ως κληρονόμος με τους συγγενείς της πρώτης τάξης με ποσοστό ¼ της κληρονομίας, ενώ με τους συγγενείς των επόμενων τάξεων με ποσοστό ½ αυτής ( ανάλογη εφαρμογή της ΑΚ 1820 εδ. α΄). Αν, βέβαια, δεν υπάρχουν καθόλου συγγενείς, ο επιζών συμβίος καλείται στην πέμπτη τάξη ως μοναδικός εξ αδιαθέτου κληρονόμος και λαμβάνει ολόκληρη την κληρονομιαία περιουσία (ΑΚ 1821).

✔ Νόμιμη μοίρα: Ο συμβίος που επιζεί έχει δικαίωμα νόμιμης μοίρας στην κληρονομία, όπως ακριβώς και ο επιζών σύζυγος. Το ποσοστό της ανέρχεται στο μισό της εξ αδιαθέτου κληρονομικής μερίδας, που θα κληρονομούσε βάσει της εξ αδιαθέτου κληρονομικής διαδοχής, αν δεν υπήρχε διαθήκη (ΑΚ 1825 §1 εδ. β΄). Σημειώνεται, ωστόσο, ότι στην περίπτωση του συμφώνου συμβίωσης, το κάθε µέρος µπορεί, κατά τη σύναψή του, να παραιτηθεί από το δικαίωµά του στη νόµιµη µοίρα. Και τούτο, διότι, εάν τα µέρη επιλέξουν να διατηρήσουν την περιουσιακή τους αυτοτέλεια, µπορούν να παραιτηθούν εξ αρχής από το δικαίωµα στη νόµιµη µοίρα και να ρυθµίσουν διαφορετικά την κληρονομική τους διαδοχή. Η απόκλιση από τα ισχύοντα στο πλαίσιο του γάμου, δικαιολογείται, όπως τονίστηκε ανωτέρω, από το γεγονός ότι με τις διατάξεις του ν. 4356/2015 προωθείται η αρχή της ιδιωτικής αυτονοµίας, δηλαδή ο σεβασμός στην ιδιωτική βούληση, ιδίως στον τοµέα των περιουσιακών σχέσεων, όπου τα µέρη αφήνονται ελεύθερα να τις ρυθµίσουν όπως επιθυµούν.
 

Βλ. περισσότερα για το σύμφωνο συμβίωσης στον ακόλουθο σύνδεσμο: www.sioufaslaw.gr/to-sumfwno-sumviwsis-sumfwna-me-to-n-4356-2015

Χριστίνα Ζήση
Δικηγόρος
Δ.Μ.Σ. Γενικού Αστικού Δικαίου Ε.Κ.Π.Α.

[1] «Συμβίος» θα καλείται στο εξής το μέρος που έχει συνάψει σύμφωνο συμβίωσης.

[2] Βλ. Αιτιολογική Έκθεση ν. 4356/2015.