Η Οδηγία (ΕΕ) 2024/2853[1] του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2024, με στόχο την αντιμετώπιση στρεβλώσεων του ανταγωνισμού στην αγορά των εμπορευμάτων, καταργεί (από 9/12/2026) την Οδηγία 85/374/ΕΟΚ του Συμβουλίου και προβαίνει στην περαιτέρω εναρμόνιση των κανόνων δικαίου των κρατών μελών, αναφορικά με την ευθύνη λόγω ελαττωματικών προϊόντων σε προϊόντα που διατίθενται στην αγορά ή, κατά περίπτωση, που τίθενται σε λειτουργία στο πλαίσιο εμπορικής δραστηριότητας, είτε έναντι αντιτίμου είτε δωρεάν. Κατ’ επιταγήν των κανόνων της ψηφιακής εποχής, η Οδηγία προσθέτει στον όρο «προϊόν» τα ψηφιακά προϊόντα, προς εκσυγχρονισμό του νομοθετικού πλαισίου προστασίας των καταναλωτών και άλλων φυσικών προσώπων έναντι των κινδύνων για την υγεία και την περιουσία τους από ελαττωματικά προϊόντα. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται, μεταξύ άλλων, η προστασία των χρηστών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης (AI), συμπληρωματικά με τον συναφή Κανονισμό (ΕΕ) 2024/1689 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, αποδεικνύοντας τις ανθρωποκεντρικές τάσεις της Κομισιόν στον τομέα της τεχνολογίας και της αγοράς των εμπορευμάτων, παρά την πρόσφατη απόσυρση της πρότασής της για τη θέσπιση Οδηγίας περί ευθύνης των κατασκευαστών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης (AI).    

Οι πλέον κρίσιμες ρυθμίσεις της υπό εξέταση νομοθετικής πράξης έχουν ως εξής:

• Επέκταση της αντικειμενικής ευθύνης του κατασκευαστή λόγω ελαττωματικού προϊόντος συμπεριλαμβάνοντας το λογισμικό στην έννοια του κινητού πράγματος. Κατά λογική ακολουθία, συγκαταλέγει στους κατασκευαστές προϊόντων τους προγραμματιστές, τους παραγωγούς λογισμικού και τους παρόχους συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης.
• Επέκταση της αντικειμενικής ευθύνης του κατασκευαστή λόγω ελαττωματικών προϊόντων σε ενσωματωμένες ή διασυνδεδεμένες ψηφιακές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων των ενημερώσεων και των αναβαθμίσεων λογισμικού, όταν ενσωματώνονται σε ένα προϊόν ή διασυνδέονται με αυτό ή παρέχονται από τον κατασκευαστή ή όταν ο κατασκευαστής επιτρέπει ή συναινεί στην ενσωμάτωση, τη διασύνδεση ή την προμήθεια από τρίτο μέρος.
• Διευκρίνιση ότι -αν και τα ψηφιακά αρχεία δεν είναι προϊόντα υπαγόμενα στο πεδίο εφαρμογής της- ωστόσο, τα ψηφιακά κατασκευαστικά αρχεία, δηλαδή όσα περιέχουν τις απαραίτητες λειτουργικές πληροφορίες για την παραγωγή ενός υλικού αντικειμένου, καθιστώντας εφικτό τον αυτόματο έλεγχο μηχανημάτων ή εργαλείων, όπως ενδεικτικά οι εκτυπωτές 3D, συνιστούν προϊόντα, εντασσόμενα στο πεδίο εφαρμογής της εν λόγω Οδηγίας.
• Καθιέρωση της πιθανολόγησης ως βαθμού αποδεικτικής επάρκειας είτε της ελαττωματικότητας είτε της αιτιώδους συνάφειας όταν είναι δύσκολο για τον ενάγοντα να αποδείξει πλήρως την ελαττωματικότητα λόγω της τεχνικής ή επιστημονικής πολυπλοκότητας του προϊόντος.
• Κατάργηση των κανόνων της προϊσχύουσας Οδηγίας που περιόριζαν υπερβολικά τη δυνατότητα άσκησης αξιώσεων αποζημίωσης π.χ. αποκλείοντας υλικές ζημίες αξίας κάτω των 500€.
• Καθιέρωση του δικαιώματος αξίωσης αποζημίωσης του θύματος –όχι μόνο κατά του κατασκευαστή με έδρα την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)- αλλά και κατά του εισαγωγέα ή -εάν δεν είναι εγκατεστημένος στην Ευρωπαϊκή Ένωση- κατά των άλλων υπεύθυνων προσώπων που είναι εγκατεστημένα στην ΕΕ, δηλ. κατά του εισαγωγέα ή του εξουσιοδοτημένου αντιπροσώπου και ελλείψει εισαγωγέα ή εξουσιοδοτημένου αντιπροσώπου, κατά του παρόχου υπηρεσιών διεκπεραίωσης.
• Πρόβλεψη της δημιουργίας βάσης δεδομένων της ΕΕ ώστε οι ασκούντες νομικά επαγγέλματα, οι πανεπιστημιακοί και το ευρύ κοινό να έχουν εύκολη πρόσβαση στις αποφάσεις αυτές.

Η νέα Οδηγία για την ευθύνη λόγω ελαττωματικών προϊόντων τέθηκε σε ισχύ στις 8 Δεκεμβρίου 2024 και οι χώρες της ΕΕ έχουν προθεσμία το αργότερο έως τις 9 Δεκεμβρίου 2026 για να την μεταφέρουν στο εθνικό τους δίκαιο.

Η παρούσα Οδηγία εφαρμόζεται σε προϊόντα που θα διατίθενται στην αγορά μετά από τις 9 Δεκεμβρίου 2026 ενώ η Οδηγία 85/374/EOK εξακολουθεί να ισχύει για τα προϊόντα που έχουν διατεθεί στην αγορά πριν από την ημερομηνία αυτή.

Ελισσάβετ-Άννα Βάλβη

Δικηγόρος

Δ.Μ.Σ. Χρηματοοικονομικού και Θεσμικού Πλαισίου των Αγορών Χρήματος και Κεφαλαίου,

Τμήμα Χρηματοοικονομικής και Τραπεζικής Διοικητικής, Πανεπιστήμιο Πειραιώς

LL.M. in Forensics, Criminology and Law,

Law School, Maastricht University

[1] Οδηγία (ΕΕ) 2024/2853 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 23^ης Οκτωβρίου 2024 για την ευθύνη λόγω ελαττωματικών προϊόντων και την κατάργηση της οδηγίας 85/374/ΕΟΚ του Συμβουλίου.