Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής «Δικαστήριο») εξέδωσε μία αρκετά σημαντική απόφαση, επί της υπόθεσης C – 547/2022 (INGSTEEL spol s.r.o κατά της Σλοβάκικης Δημοκρατίας ενεργούσας μέσω της Ανεξάρτητης Αρχής úrad pre verejné obstarávanie), με την οποία έκρινε επί του προδικαστικού ερωτήματος που υπέβαλε ενώπιον του, το πρωτοβάθμιο περιφερειακό Δικαστήριο της Μπρατισλάβα και αφορούσε στην ερμηνεία του άρθρου 2 παρ. 1 στοιχ. γ της Οδηγίας 89/665/ΕΟΚ περί του συντονισμού των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών  διατάξεων για την εφαρμογή των  διαδικασιών προσφυγής στον τομέα της σύναψης συμβάσεων κρατικών προμηθειών και δημοσίων έργων.

Σύντομο ιστορικό της υπόθεσης

Στις 16/11/2013, η Σλοβάκικη Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία (εφεξής «η αναθέτουσα αρχή»), προκήρυξε διαγωνισμό για τη σύναψη δημόσιας σύμβασης, με αντικείμενο την εκτέλεση έργων ανακατασκευής, εκσυγχρονισμού και κατασκευής δεκαέξι γηπέδων ποδοσφαίρου. Η εταιρεία INGSTEEL (εφεξής «η προσφέρουσα»), που ανήκε σε ένωση επιχειρήσεων, συμμετείχε στον διαγωνισμό, ωστόσο η αναθέτουσα αρχή την απέκλεισε, καθώς εκτίμησε ότι δεν πληρούσε τις σχετικές προϋποθέσεις (κυρίως οικονομική και χρηματοοικονομική επάρκεια). Η προσφέρουσα ένωση προσέφυγε στο Ανώτατο Δικαστήριο της Σλοβακικής Δημοκρατίας, με αποτέλεσμα να διαταχθεί τελικώς η αναθέτουσα αρχή, να ακυρώσει τον αποκλεισμό της προσφέρουσας από τη επίμαχη διαδικασία.

Ωστόσο, η διαδικασία είχε εν τω μεταξύ περατωθεί με τη σύναψη συμφωνίας με τον μόνο προσφέροντα, ο οποίος εξακολουθούσε να συμμετέχει στον διαγωνισμό, εφόσον η προσφέρουσα είχε αποκλεισθεί. Στα πλαίσια αυτά, η προσφέρουσα ένωση προσέφυγε στο πρωτοβάθμιο Δικαστήριο, αιτούμενη την καταβολή αποζημίωσης για την αποκατάσταση της ζημίας που υπέστη λόγω του παράνομου αποκλεισμού της από τη διαδικασία σύναψης της δημόσιας σύμβασης. Το επιληφθέν Δικαστήριο, υπέβαλε προδικαστικό ερώτημα στο ΔΕΕ, περί του εάν το άρθρο 17 του εθνικού δικαίου, που προβλέπει την αποζημίωση σε περίπτωση θετικής ζημίας και διαφυγόντος κέρδους, αντιτίθεται στην Οδηγία 89/665/ΕΟΚ.

Η κρίση του Δικαστηρίου

• Το άρθρο 2 παρ. 1 στοιχ. γ της Οδηγίας 89/665/ΕΟΚ, έχει την έννοια ότι αντιτίθεται σε (αποκλείει) εθνική ρύθμιση ή πρακτική που αποκλείει κατ’ αρχήν τη δυνατότητα προσφέροντος ο οποίος αποκλείσθηκε από διαδικασία συνάψεως δημόσιας συμβάσεως λόγω παράνομης αποφάσεως της αναθέτουσας αρχής να τύχει αποζημιώσεως για τη ζημία που υπέστη λόγω της απώλειας της ευκαιρίας συμμετοχής στην εν λόγω διαδικασία με σκοπό την ανάθεση της οικείας συμβάσεως.
• Στους ζημιωθέντες λόγω παραβίασης του δικαίου της Ένωσης περί δημοσίων συμβάσεων οι οποίοι, ως εκ τούτου, έχουν δικαίωμα αποζημιώσεως περιλαμβάνονται όχι μόνον αυτοί που υπέστησαν ζημία λόγω του ότι δεν τους ανατέθηκε η εκτέλεση δημόσιας συμβάσεως, ήτοι ζημία συνιστάμενη σε διαφυγόν κέρδος, αλλά και εκείνοι που υπέστησαν ζημία συνδεόμενη με απώλεια της ευκαιρίας να συμμετάσχουν στη διαδικασία συνάψεως της συμβάσεως και να αποκομίσουν όφελος εκ της συμμετοχής αυτής.
• Κατά πάγια νομολογία, οι ιδιώτες που έχουν ζημιωθεί λόγω καταλογιστέας σε κράτος μέλος παραβιάσεως του δικαίου της Ένωσης, έχουν δικαίωμα αποκαταστάσεως της ζημίας που έχουν υποστεί εφόσον συντρέχουν τρεις προϋποθέσεις: α) ο παραβιαζόμενος κανόνας δικαίου της Ένωσης αποσκοπεί στην απονομή δικαιωμάτων στους ιδιώτες, β) η παράβαση του κανόνα αυτού είναι κατάφωρη και γ) υφίσταται άμεση αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της παραβάσεως και της ζημίας που υπέστησαν οι εν λόγω ιδιώτες.
• Το ένδικο βοήθημα με αίτημα την επιδίκαση αποζημιώσεως το οποίο προβλέπεται στο άρθρο 2, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, της οδηγίας προβλέφθηκε από τον νομοθέτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως το έσχατο μέσο έννομης προστασίας, στο οποίο πρέπει να εξακολουθούν να έχουν πρόσβαση οι ζημιωθέντες λόγω παραβιάσεως του δικαίου της Ένωσης οσάκις στερούνται, στην πράξη, κάθε δυνατότητα να ασκήσουν αποτελεσματικώς τα λοιπά μέσα έννομης προστασίας. Τούτο ισχύει, ιδίως, στην περίπτωση παρανόμως αποκλεισθέντος προσφέροντος ο οποίος, αφού ζήτησε και πέτυχε την ακύρωση του αποκλεισμού του από διαδικασία συνάψεως δημόσιας συμβάσεως όπως η επίμαχη στην υπόθεση της κύριας δίκης, δεν έχει, ωστόσο, πλέον, λόγω της περατώσεως εν τω μεταξύ της διαδικασίας, τη δυνατότητα να επωφεληθεί των αποτελεσμάτων της συγκεκριμένης ακυρώσεως.
• Όπως έχει κρίνει το Δικαστήριο όσον αφορά το διαφυγόν κέρδος, ο ολοσχερής αποκλεισμός της δυνατότητας αποζημιώσεως της απώλειας ευκαιρίας συμμετοχής σε διαδικασία συνάψεως δημόσιας συμβάσεως με σκοπό την ανάθεση της εκτελέσεώς της δεν μπορεί να γίνει δεκτός σε περίπτωση παραβιάσεως του δικαίου της Ένωσης, δεδομένου ότι, ειδικώς όσον αφορά τις διαφορές οικονομικής ή εμπορικής φύσεως, ο ολοσχερής αυτός αποκλεισμός της απώλειας ευκαιρίας είναι δυνατόν να καταστήσει πρακτικώς ανέφικτη την αποκατάσταση της ζημίας. Ως εκ τούτου, το άρθρο 2, παράγραφος 1, στοιχείο γʹ, της οδηγίας 89/665 έχει την έννοια ότι η αποζημίωση που μπορούν να ζητούν βάσει της συγκεκριμένης διατάξεως οι ζημιωθέντες λόγω παραβιάσεως του δικαίου της Ένωσης στον τομέα των δημόσιων συμβάσεων δύναται να καταλαμβάνει την προκληθείσα λόγω απώλεια ευκαιρίας ζημία.
  
  

Μαρία Αικατερίνη Δ. Παπαδοπούλου
Δικηγόρος
Δ.Μ.Σ Ιστορίας και Θεωρίας Δικαίου, Νομική Σχολή Αθηνών, ΕΚΠΑ
Δ.Μ.Σ Αστικού δικαίου, Νομική Σχολή Αθηνών, ΕΚΠΑ
Δ.Μ.Σ Εμπορικού Δικαίου, Νομική Σχολή Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης